Wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 568 z późn. zm.) zwiększeniu uległ wymiar kary pozbawienia wolności, jaka może być odbywana w systemie dozoru elektronicznego.
Zgodnie z znowelizowanym art. 43la ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy, zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego może być udzielone skazanemu, wobec którego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy. Dotychczas górną granicę stanowiła kara jednego roku pozbawienia wolności. Powyższy limit dotyczy również skazanego, któremu wymierzono dwie lub więcej niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno.
Odnotować można w tym miejscu, iż wprowadzając po raz pierwszy do polskiego porządku prawnego instytucję odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego ustawą z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego – ustawodawca przewidział taką możliwość jedynie dla skazanych na karę nieprzekraczającą 6 miesięcy lub skazanych na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku, jeżeli czas pozostały do odbycia tej kary nie przekraczał 6 miesięcy.
Jednoznacznie widać zatem tendencję do rozszerzania zakresu kary pozbawienia wolności, jaki uprawnia do jej odbywania w systemie dozoru elektronicznego. Obowiązujące dotychczas ustawowe kryteria kwalifikacji skazanych do systemu dozoru elektronicznego, okazały się zatem w praktyce zbyt wąskie i istotnie ograniczające krąg skazanych, którzy mogliby potencjalnie ubiegać się o odbywanie kary w tym systemie.
Podkreślenia wymaga, iż w dalszym ciągu zastosowanie dozoru elektronicznego podlega w każdym indywidualnym przypadku ocenie sądu penitencjarnego, który dokonuje analizy cech osobowościowych skazanego, a także rodzaju i charakteru popełnionego przestępstwa.
Ostatnio dokonana zmiana motywowana jest w głównej mierze ograniczeniem występującego zagrożenia zachorowaniami na COVID-19, wywołanymi przez koronawirus SARS-CoV-2. Nie można jednak pominąć aspektu ekonomicznego, na który zwraca się również uwagę w uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej. Zastosowanie systemu dozoru elektronicznego prowadzi bowiem do obniżenia kosztów utrzymania skazanych. Według Ministerstwa koszt jednego miesiąca odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego przez jednego skazanego wynosi tylko około 20 procent kosztów miesięcznego utrzymania jednego skazanego w warunkach izolacji więziennej.
Według publikowanych danych wprowadzenie na stałe do porządku prawnego podwyższonej granicy kary pozbawienia wolności, umożliwiającej jej odbywanie poza jednostką penitencjarną, zapewni możliwość objęcia dozorem elektronicznym o ponad 50% większej populacji skazanych, niż miało to miejsce dotychczas.
Wprowadzoną zmianę ocenić należy pozytywnie, bowiem umożliwia ona znacznie większej grupie osób, które z kryminologicznego punktu widzenia mogą warunkowo odbyć orzeczoną karę pozbawienia wolności z wyłączeniem rygoru izolacji, m.in. kontynuowanie bądź podjęcia pracy zarobkowej (co przekładać się może na możliwość wykonywania nałożonych przez sąd obowiązków w postaci chociażby naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem), czy zachowanie więzi rodzinnych.
Odbywaniu kary w systemie dozoru elektronicznego jest postrzegane jako najlepiej dające możliwość do skutecznego przebiegu procesu autoresocjalizacji. Wskazuje się, iż przestrzeganie określonych przez sąd ograniczeń czasowych i przestrzennych odbywania kary pozbawienia wolności wymaga od skazanego zdyscyplinowania oraz samokontroli, a także właściwego pokierowania swoim zachowaniem. Sankcją jest przecież uchylenie zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego, a w dalszej perspektywie izolacja w zakładzie karnym.
Stwierdzono również, że wykonywanie kary poprzez dozór elektroniczny pozwala ograniczyć ryzyko deprawacji sprawców przestępstw mniej szkodliwych społecznie. Dozór elektroniczny rozwiązuje także problemy wynikające z długotrwałej izolacji, a polegające chociażby na osłabieniu więzi społecznych, czy procesie przystosowywania się osadzonego do warunków panujących w zakładzie karnym lub areszcie śledczym poprzez przyswojenie wartości, norm i wzorów zachowania, które występują w społeczności więziennej.
Samo pozbawienie wolności jest środkiem na tyle dotkliwym, że powinno być stosowanie tylko wtedy, gdy inne metody wykonania kary zostały uznane za niewystarczające dla ochrony interesu indywidualnego lub publicznego. W tym kontekście dokonana ostatnio zmiana w zakresie odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego winna być uznana za korzystną.
Maciej Bielecki Adwokat, Wspólnik w Kancelarii Ungier Gliniewicz i Wspólnicy
UGW Alert nie udziela porad prawnych. Niniejszy artykuł także takiej nie stanowi. W przypadku wątpliwości co do swoich uprawnień lub co do dalszego postępowania pamiętaj, że warto skonsultować się z zawodowym prawnikiem.